Franchise Sözleşmesi Nedir ?

Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir şart ve sınırlamalar dâhilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana gelen sözleşmedir.

FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI

1 ) Franchise Verenin Franchise Alana Sistemindeki Fikri ve Sınaî Hakları Kullandırması:

Franchise sözleşmesinde franchise verenin temel borcu franchise alana sözleşme konusunu oluşturan fikri ve sınaî unsurları kullandırmak ve franchise alanı ticari faaliyetlerin her alanında desteklemektir.

Franchise verenin bu borcu sözleşmenin esaslı unsurunu oluşturur. Fikri ve sınaî unsurlar: marka, ürünün kendine has üretim, pazarlama ve işletim tekniklerini oluşturan know-how, işletme adı, ürünün diğer ürünlerden ayırt edilmesini sağlayan logoyu içermektedir.

2 ) Franchise Alanın Sürümü Arttırması, Kendi Ad ve Hesabına Hareket Etmesi:

Franchise sözleşmesi mal veya hizmetin sürümünü sağlamayı ve arttırmayı amaçlayıp, franchise alan franchise verenin kurallarına uyarak özen ve sadakat yükümlülüğü kapsamında sözleşme konusunda mal veya hizmetin sürümünü artırmayı amaç edinir.

Sözleşmenin bir diğer unsuru ise franchise alanın franchise verenin ürünlerini alıcılarına ulaştırarak sürümünün artırılmasını sağlamak ve bunu kendi ad ve hesabına gerçekleştirmektir.

3 ) Franchise Sistemi ve Bedeli:

Franchise sözleşmelerinde franchise veren tarafından piyasada başarılı olunmasına olanak sağlayan ve franchise alan tarafından kullanılmasına izin verilen bir sistem bulunmaktadır.

Franchise sözleşmelerini maddi ve ekonomik anlamda meydana getiren bu franchise sistemidir. Bu sistem organizasyon, pazarlama dağıtım gibi hususlarda planlama ve stratejileri içerir.

FRANCHİSE SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ

1. Ürün Franchisingi - İşletme Franchisingi:

Ürün franchisinginin konusu, franchise verenin ad ve marka gibi sınaî haklarını kullanarak onun ürünlerinin sürümünün yapılmasıdır. Ürün franchisinginde önem atfeden unsur malların sürümü değil satım anlayışının verilmesidir.

İşletme franchisinginin konusu ise sadece belirli malların sürümünün, satımının yapılması değil, burada franchise veren ad marka gibi bütün sınaî hakların kullanılmasının yanında, franchise alana birden çok edimden oluşan franchise paketi sunar. Bu paket işletmenin kurulmasının yanında onun işletilmesiyle ilgili bütün unsurları kapsar.

2. Mal -Hizmet- Üretim Franchisingi:

 

Mal franchisinginde sözleşmenin konusu malların tüketiciye sürümünün yapılmasını içerir.  Bu sözleşmede mallar franchise alan tarafından üretilmez franchise alan malları franchise veren veya franchise verenin izniyle üçüncü kişilerden alır ve tüketicilere satar.

Mal franchisinginde sözleşmenin konusu sadece mal satımı değil bunun yanı sıra müşteriyi aydınlatma, açıklama ve onarım gibi hizmetlerin sunulması da sözleşmeye dâhildir.

Hizmet franchisinginde ise sözleşmenin konusu standartlaşmış hizmetlerin tüketiciye sunulmasıdır. Bu tür franchisingler özellikle otel, restoran, temizlik ve tamirat alanlarında görülür. Bu sözleşmenin ağırlıklı unsuru ise bir hizmetin sunulmasıdır.

Üretim franchisinginde sözleşmenin konusunu, franchise alanı franchise sistemine veya paketine göre bazı hammaddeleri üreterek ve işleyerek hazırlayıp satması oluşturur. Bununla birlikte franchise verenin üretici olduğu ve franchise alanın yarı mamul franchise verenden alıp işleyip, geliştirip sattığı durumlarda da üretim franchisingi söz konusu olur.

3. Üretici- Toptancı- Perakende Franchise Sözleşmeleri:

Franchise sözleşmesinin taraflarından franchise verenin üretici olması ve ürettiği malları satma hakkını bir lisans ile perakendeci olan franchise alana verdiği sözleşmelere üretici-perakendeci franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu sözleşmede franchise veren ürettiği malları franchise alanın satması amacıyla göndermekle yükümlü olup franchise alan ise gönderilen ürünleri nihai tüketiciye satmakla yükümlüdür.

Franchise sözleşmesinin tarafı olan franchise verenin, üretici olması ve franchise alanın toptancı sıfatına haiz olduğu franchise sözleşmesine üretici-toptancı franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu sözleşmede franchise alan franchise verenden malın nasıl üretileceği konusunda bilgi alarak malı üretir ve perakendeciye satışını yapar.

Franchise verenin ve franchise alanın perakendeci olması durumunda perakendeci-perakendeci franchise sözleşmesi söz konusu olur. Bu sözleşmede franchise veren perakende ağını genişletmek istemektedir. Bu sebeple franchise veren tanınan markasının ve işletme adının kullanma hakkını franchise alana vermektedir.

Franchise verenin toptancı olduğu sözleşmelerde, franchise veren mallarının depolanma ve güvenlik sorununu ortadan kaldırmak için perakendeci kooperatif ya da gönüllü zincir olan franchise alanı desteklemektedir. Bu sözleşmelere toptancı perakendeci franchise sözleşmesi denilmektedir.

FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

1 ) FRANCHİSE VERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

●      Franchise alanı sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlülüğü

●      Franchise sistemini ve sistemde bulunan gayrimaddi malları kullandırma ve kullanımının devamlılığını sağlama yükümlülüğü

●      Franchise alanı destekleme ve koruma yükümlülüğü

●      Gerekli mal ve malzemeleri teslim borcu

●      Franchise alana tanınan tekel bölgesinde başka franchise vermeme borcu

 2 ) FRANCHİSE ALANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

●      Ücret ödeme yükümlülüğü: Franchise sisteminin kullanılmasına ve franchise verenin destekleme borcu karşılığı olarak franchise alanın franchise verene ücret ödeme yükümlülüğü bulunmakta ve bu sözleşmenin esaslı unsuru olup franchise alanın asli edimidir.

●      Franchise konusu ürün ve malzemeleri franchise verenden veya belirtilen kişiden alma yükümlülüğü

●       Mal ve/veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapma ve sürümü destekleme yükümlülüğü

●      Franchise sistemini ve sistemde bulunan gayrimaddi malları kullanma yükümlülüğü: Bu gayrimaddi malların kapsamına; franchise verenin markası, işletme adı, know-how, patent, amblemi, logosu ve diğer tanıtıcı unsurlar girer.

●      Franchise sistemi ilkelerine ve franchise verenin talimatlarına uyma yükümlülüğü: Franchise alanın franchise verenin talimatlarına uymasındaki amaç müşteri nezdinde imaj birliğini sağlamak ve müşteriye aynı standart ve kalitede ürün/hizmet verilmesidir.

●       Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat yükümlülüğü

●       Rekabet etmeme yükümlülüğü: Bu yükümlülük kapsamında franchise alan franchise verenin ürünleri dışında benzer nitelikte ürünleri satamaz dâhil olduğu franchise sistemine benzer bir sistem kurarak taklit edemez ve sisteme dâhil diğer franchise alanlarının bölgelerine girerek rekabet edemez.

●      Sözleşmeden doğan borçları bizzat ifa etme ve sözleşmeden doğan haklarını devretmeme yükümlülüğü

●      Bilgi ve hesap verme yükümlülüğü

FRANCHİSE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ

1 )Franchise Sözleşmesinin Kendiliğinden Sona Ermesi

A) Sözleşme Süresinin Sona Ermesi

Franchise sözleşmesi diğer sözleşmelerde olduğu gibi belirli veya belirsiz süreli olarak kurulabilir. Belirli süreli franchise sözleşmelerinde sürenin bitmesiyle sözleşme sona erer. Bu sürenin bitmesine rağmen taraflar sözleşme ilişkisini devam ettirirse sözleşme belirsiz süreli olarak devam eder.

Bununla birlikte sözleşmenin tarafları süreleri asgari ve azami olarak belirleyebilirler. Sözleşmede asgari olarak bir süre belirlenmiş ise bu süreden önce sözleşme sona erdirilemez. Asgari sürenin sonunda sözleşme kendiliğinden sona ermez bu süreden sonra tarafların farklı bir iradeleri yoksa sözleşme belirsiz süreli olarak devam edecektir.

Franchise sözleşmesinde taraflar azami süre öngörmüş ise bu sürenin bitmesiyle kendiliğinden sona erer. Buna rağmen taraflar bu süreden önce sözleşmeyi olağan fesih yoluyla sona erdirebileceklerdir.

B) Taraflardan Birinin Ölümü, Ehliyet Kaybı veya İflası

Franchise alanın ölümü, ehliyet kaybı ve iflası halinde sözleşme kendiliğinden sona erecektir. Franchise veren açısından ise sözleşmenin kendiliğinden sona erip ermeyeceği franchise sistemine göre farklılık arz edecektir.

Eğer franchise verenin kişisel özellik ve yetenekleri önem arz ettiği franchise sistemlerinde franchise verenin ölümü, ehliyet kaybı ve iflasında sözleşmenin kendiliğinden sona ereceği kabul edilir.

2 ) Franchise Sözleşmesinin Taraf İradesi ile Sona Erdirilmesi

A ) Franchise Sözleşmesinin Olağan Feshi  

Olağan fesih belirsiz süreli sözleşmelerde taraflardan birinin bir sebebe bağlı kalmadan tek taraflı olarak sözleşmeye son vermesidir.

Belirli süreli franchise sözleşmelerinde ise bu hüküm açıkça belirtilmedikçe tarafların olağan fesih hakkı bulunmamaktadır.

B ) Franchise Sözleşmesinin Olağanüstü Feshi

Olağanüstü fesih, belirli veya belirsiz süreli borç ilişkisini vaktinden önce ileriye etkili olarak fesih beyanının muhataba ulaşmasıyla derhal sona erdirir. Franchise sözleşmesi önemli sebeplerin varlığı halinde olağanüstü fesih yoluyla derhal feshedilebilir. Bu önemli sebep  her somut olaya göre değerlendirilmelidir.

Bu hususta en önemli olan nokta tarafların süre gelen borç ilişkisinin devamının mümkün olmayacak şekilde çekilmez hale gelmesi olacaktır.

FRANCHİSE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ NEDENİYLE TARAFLARIN BORÇLARI

1 )Franchise Verenin Borçları

●      Geri alma yükümlülüğü: Bu yükümlülük sözleşme ile belirlenmesi durumunda franchise veren sözleşmenin sona ermesi halinde franchise sistemine ait ekipman ve malları geri alacaktır.

●       Denkleştirme Tazminatı: Franchise alan, franchise verenin markası adına faaliyette bulunduğu için oluşturulan müşteri çevresi sözleşmenin sona ermesi ile franchise veren tarafından kullanılmaya devam edecektir. Franchise alan sözleşmenin sona ermesi nedeniyle franchise sistemine dair birçok avantajdan mahrum kaldığı gibi oluşturduğu müşteri çevresini de kullanamayacaktır. Franchise sözleşmesinde hüküm bulunmaması halinde, franchise alanın franchise verene bırakmış olduğu bu müşteri çevresine karşılık olarak denkleştirme tazminatı ödemesi gerekecektir. Bununla birlikte bu hüküm her somut olaya göre farklılık gösterecektir.

2 ) Franchise Alanın Borçları

●      İade Etme Yükümlülüğü: Franchise alan franchise sözleşmesiyle beraber bazı fikri ve sınaî hakları kullanması için franchise alana izin verir. Sözleşmenin bitmesiyle beraber bu hakları iade etmesi gerekir.

●      Rekabet Etmeme Yükümlülüğü: Sözleşme süresince rekabet etmeme borcunun aksine sözleşme sonrası rekabet etmeme yasağı ancak taraflarca sözleşmede açıkça kararlaştırılması halinde mümkündür. Bu hüküm Türk Ticaret kanununa kıyasen iki yıl ile sınırlandırılmıştır.

●      Sır Saklama Yükümlülüğü: Franchise sistemi kapsamında sır olarak franchise alana aktarılan bilgilerin sözleşme ilişkisi devam ederken ve sözleşmenin sona ermesinden sonra da franchise alan tarafından saklanmaya devam edilmelidir. Bu yükümlülük ancak franchise verenin açıklamaya izin vermesi veya sır olmaktan çıkması halinde ortadan kalkacaktır.

FRANCHİSE SÖZLEŞMESİ HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Bir franchise sözleşmesi hazırlanırken;

●      Franchise verene tanınan haklar

●      Franchise alana tanınan haklar

●      Franchise alanın yükümlülükleri

●      Franchise verenin yükümlülükleri

●      Ödeme şartları

●      Franchise bölgesi

●      Franchise alana yapılacak olan mal ve hizmetler

●      Reklam Faaliyetleri

yer alması gereken önemli hususlardandır.

FRANCHISE SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLAR  

1 ) Tahkim Yoluyla:

Türk Hukuk Sisteminde franchise sözleşmesine tarafların ekleyeceği tahkim şartı veya ayrı bir tahkim sözleşmesi düzenleyerek ortaya çıkan uyuşmazlıkları tahkim yoluyla giderebileceklerdir.

Bu tahkim sözleşmesinin yapılabilmesi için aynı zamanda uyuşmazlığın tahkime elverişli olması gerekir.  

Bununla birlikte yapılan tahkim şartı veya tahkim sözleşmesine konulacak olan tahkim iradesi açık ve belli bir şekilde belirtilmelidir.

Böylece tahkim yoluyla çok daha kısa bir sürede ve daha az masrafla uyuşmazlık çözüm yoluna kavuşabilecektir.

2 ) Mahkeme Yoluyla:

Taraflar arasında yapılan franchise sözleşmelerinde görevli mahkeme eğer anlaşmazlık, tescilli markalara ilişkin uyuşmazlık ise görevli mahkeme Fikri ve Sınai Haklar mahkemesidir.

Bununla birlikte uyuşmazlık, franchise sözleşmesinin feshinden kaynaklanıyorsa ve 556 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında olmayan uyuşmazlıklarda Ticaret Mahkemesi görevlidir.